Inventaris van het Archief Jacob Walters (1926-2009)
Toegangsnummer
Stadsarchief Amsterdam SAA 31070
Periode
1931 – 2009
Archiefvormers
Jacob Walters (1926-2009)
Jan van der Kam (1895-1969)
Karel Vlaanderen (1923-1999) en
Francisca Jacoba (Cobi) Vlaanderen-Daatselaar (1923-2008).
Inleiding
De hieronder volgende inventaris beschrijft het natuurhistorisch archief van de Amsterdamse natuuronderzoeker Jacob Walters (Amsterdam 25 december 1926 – 18 mei 2009). Vanaf de eerste helft van de jaren negentienveertig tot het begin van de eenentwintigste eeuw heeft hij veldbiologisch onderzoek verricht naar de ontwikkeling van de vogelstand en de plantenwereld van gebieden in Amsterdam Nieuw-West, het Westelijk Havengebied van Amsterdam en de Amsterdamse Waterleidingduinen tussen Zandvoort en Vogelenzang. Over zijn diverse onderzoeksprojecten verscheen een geannoteerde en geïllustreerde uitgave van fragmenten uit zijn natuurdagboeken: ‘Meneer Walters’, door de Amsterdamse stadsecoloog Martin Melchers (eigen uitgave, 2016 pp. 39-522). Deze fragmenten zijn ontleend aan een lange reeks van totaal 105 natuurdagboeken met vogel- en plantenwaarnemingen, w.o. 87 algemene natuurdagboeken, dertien zgn. plevierendagboeken (met aantekeningen over de broedbiologie van drie bij Amsterdam broedende soorten plevieren Charadridae), en vier plantendagboeken. Deze omvangrijke selectie uit de dagboeken van Walters is echter nog maar een fractie van het rijke archiefmateriaal dat Walters in totaliteit heeft nagelaten. Er zouden o.i. uit dit archief nog meerdere delen aan ‘Meneer Walters’ (2016) toegevoegd kunnen worden.
Over de persoon Walters zijn al diverse biografische publicaties verschenen (Voous 1995, Vlek 2009, Melchers 2016 pp. 5-38 en 526-531). Zijn onderzoekerschap op natuurgebied ontwikkelde zich in zijn vrije tijd en autodidactisch naast zijn baan als inkoper bij papierfabriek Van Gelder Papier te Amsterdam, waar hij gedurende dertig jaar, van 1946-1975, werkzaam was. Na vervroegde uittreding op eigen verzoek richtte hij zich vanaf 1975 full-time op zijn veldornithologische en botanische onderzoekingen. Deze waren sterk bepaald door de vegetatie-ontwikkeling en daarmee gepaard gaande habitatontwikkeling van zijn studieterreinen, de spuitvelden van Amsterdam Nieuw-West in Slotermeer, Slotervaart en Osdorp in de jaren negentienveertig en -vijftig, en vanaf de jaren zestig die in het Westelijk Havengebied van Amsterdam. Na uitdroging en bebouwing van de spuitvelden in Amsterdam Nieuw-West verlegde Walters begin jaren zestig zijn onderzoeksgebied voor een tussenperiode naar de Amsterdamse Waterleidingduinen. Na uit-ontwikkeling van het Westelijk Havengebied en Walters’ geleidelijk verminderende mobiliteit resteerden in de jaren negentig de parken en volkstuinparken van Amsterdam Nieuw-West als vogel-inventarisatiegebieden.
De inventaris van dit archief volgt chronologisch-systematisch de ontwikkeling van Walters’ onderzoek, en is daartoe onderscheiden in zeven rubrieken:
- biografie 1931-1949 (schoolperiode en begin van vogel-onderzoek).
- dagboeken met vogel-aantekeningen (1942-2003).
- vogel- en gebieds-inventarisaties :
- vogelinventarisaties 1941-1950.
- inventarisaties in Amsterdam Nieuw-West 1949-2003.
- inventarisaties van de Amsterdamse Waterleidingduinen 1962-1996.
- diverse onderzoeksprojecten :
- broedbiologie van Strandplevier Charadrius alexandrinus, Kleine Plevier Charadrius dubius en Bontbekplevier Charadrius hiaticula.
- ring-onderzoek, m.n. van plevieren, Kokmeeuw en zangvogels.
- rui-onderzoek, biometrie, soort-inventarisatie.
- botanisch onderzoek van de flora van opspuitterreinen en van duinflora.
- correspondentie van derden met Walters.
- publicaties.
- foto-documentatie, bestaande uit een collectie diapositieven, zwartwit negatieven en zwartwit- en kleurenfoto-afdrukken.
Het archief bevat twee appendices, met archiefmateriaal van medewaarnemers:
- Jan van der Kam (Bolsward 9 april 1895 – Amsterdam 4 februari 1969), politieman te Amsterdam.Hij stelde twee plakboeken samen over de ontwikkeling van de westelijke tuinsteden en publiceerde natuurstukken in het personeelsblad van de Amsterdamse politie. Zijn plakboeken en vogeldagboeken zijn na zijn overlijden door zijn weduwe overgedragen aan Jacob Walters.
- Karel Vlaanderen (Amsterdam 13 februari 1923 – Zeewolde 25 maart 1999), employé van de N.V. Vereenigde Nederlandsche Scheepvaartmaatschappij (later Ruys & co) te Amsterdam, en zijn vrouw Cobi Vlaanderen-Daatselaar (Amsterdam 25 april 1923 – Zeewolde 14 augustus 2008).
Met name de laatsten waren vanaf begin jaren negentienvijftig betrokken bij het onderzoekswerk van Walters en legden dit fotografisch vast in diverse foto-albums. Daarbij is het meeste foto-werk in de Vlaanderen-collectie toe te schrijven aan Cobi Vlaanderen-Daatselaar, die kan gelden als de allereerste vrouwelijke vogelfotograaf van Nederland.
Na het overlijden van Jacob Walters in mei 2009 ging dit archief uit zijn nalatenschap over in bezit van zijn verzorgers en erfgenamen, het echtpaar Martin Melchers en Annik Kropman te Amsterdam. Het was de laatste wil van Walters dat zijn archief zomogelijk ondergebracht zou worden in het Stadsarchief Amsterdam.
Direct na zijn overlijden werd het daartoe primair geordend door ondergetekende en vervolgens ondergebracht ten huize van M. Melchers. Daar is het door Melchers gebruikt voor de samenstelling van ‘Meneer Walters’ (november 2016). In de winter van 2017 is het archief zuurvrij omgepakt in vijftig archiefdozen en begin april 2017 is het opgenomen in het Stadsarchief Amsterdam.
R.J.J. Vlek
m.m.v. M.P. Melchers
Amsterdam maart 2017.
Literatuur
K.H. Voous 1990. Walters, Jacobus. In K.H. Voous 1995, In de ban van vogels. Geschiedenis van de ornithologie in Nederland in de twintigste eeuw. Tevens Ornithologisch Biografisch Woordenboek. Scheffer, Utrecht pp. 540-541.
R.J.J. Vlek 2009. In memoriam Jacob Walters. Limosa 82: 93-96.
M. Melchers 2016. Meneer Walters. Een Amsterdamse natuuronderzoeker. Amsterdam, uitgave M. Melchers in beperkte oplage.